سفره هفت‌سین

هفت‌سین سفره‌ای است که ایرانیان هنگام نوروز می‌آرایند. این سفره ممکن است روی زمین یا روی میز گذاشته شود. اعضای خانواده معمولاً لحظه? تحویل سال را در کنار سفره? هفت‌سین می‌گذرانند. برخی، سفره را در مدت سیزده روز نوروز نگه می‌دارند و در پایان این دوره، در روز سیزده نوروز، سبزه را به آب می سپارند.

سفره? هفت‌سین ویژه نوروز است. به گفته? دانشنامه? ایرانیکا، دیگر ملیّت‌هایی که ریشه ایرانی دارند و با ایرانیان فرهنگ و سنت‌های مشترک دارند (مانند افغانان، تاجیکان، و ارمنیان) این سفره را حاضر می‌کنند و این سفره در میان کردها و زرتشتیان (که هر دو از نگهدارندگان و آیین‌های باستانی ایرانی بوده‌اند) نیز رواج دارد.

سین‌ها

در سفره? هفت سین معمولاً هفت جزء یا بیشتر که با حرف سین آغاز می‌شوند قرار می‌گیرد که معمولاً از مجموعه? زیر انتخاب می‌شوند: سیر، سیب، سبزه، سنجد، سرکه، سمنو، سماق، سنبل، سکه، سپند، سپستان، سوهان، سوسن، سرمه، سنگک، سبزی، سیاهدانه. از این سین‌ها (و نیز اجزاء دیگر این سفره) معمولاً به نماد مفاهیمی چون نوزایی، باروری، فراوانی، ثروت، و مانند آنها یاد می‌شود. بعضی نیز این اجزاء را به خدایان ایران باستان، بالاخص آناهیتا و سپندارمذ، ایزدبانوهای آب و خاک، نسبت می‌دهند.

سبزه از اجزای اصلی سفره شمرده می‌شود و معمولاً از گندم، یونجه، یا عدسِ سبزشده است که ممکن است بر کوزه سبز کنند. از دیگر اجزای خاص‌تر این سفره می‌توان از سمنو و سنبل نام برد که در مواقع دیگر سال کمتر حضور دارند. گل سنبل را می‌توانید خودتان هم پرورش دهید تا برای سفره بهارتان آماده باشد.^[1]

هفت سین باید پنج ویژگی داشته باشه:

1- واژه آن با حرف سین شروع شود. (پس اسفند جز سفره هفت سین نیست. اما این واژه در گذشته به شکل سپند به کار می‌رفته‌است که حرف نخست آن سین بوده‌است.)

2- واژه آن پارسی اصیل باشد. (به عنوان مثال سنبل که واژه‌ای تازی است جز سفره هفت سین نیست)

3- منشا گیاهی داشته باشد (به عنوان مثال سکه که منشا گیاهی ندارد جز سفره هفت سین نیست)

4-واژه آن واژه ساده باشد و واژه مرکب یا مشتق نباشد. (به عنوان مثال سیاه دانه که یک واژه دو جزئی است جزء هفت سین نیست)

5-و آخر از همه اینکه سین‌های سفره باید خوراکی باشند و بتوان آنها را خورد (اسفند را بعضی به سپند تعبیر می‌کنند که جزء هفت سین شود ولی چون خوراکی نیست جزء هفت سین نمی‌تواند باشد.)

پس بر اساس شرایط بالا سین‌های سفره به شرح زیر است:

1-سیر 2-سرکه 3-سمنو 4-سنجد 5-سماق 6-سیب 7-سبزه

سایر اجزاء

مرسوم است اجزاء دیگری هم در سفره چیده می‌شود. این اجزا ممکن است برای زینت یا کامل کردن مجموعه باشند. از جمله? این اجزاء می‌توان از آینه، کتاب (قرآن، کتاب مقدس یا مجموعه? اشعار از قبیل دیوان حافظ و شاهنامه? فردوسی)، شمعدان (در بعضی سنت‌ها تعداد شمع‌ها به تعداد فرزندان خانواده است)، تخم مرغ رنگی، میوه، گل، شیرینی، آجیل، نان، شیر، ماست، پنیر، گلاب، عسل، شکر، تنگ یا کاسه? آب (معمولاً حاوی برگ یا ماهی یا انار یا ترنج یا سایر مرکبات)، بیدمشک، بادبزن و سبزی خوردن نام برد.

آینه و کتاب در کنار آن هم از اجزائی است که در بسیاری از سفره‌های هفت سینی چیده می‌شود. برخی بر این باورند که سکه که نماد «دارایی» وآب که نماد «پاکی و روشنایی» است بهتر است در کنار هم قرار گیرند و سکه را درون ظرفی از آب سر سفره می‌گذارند. یا به امید ازدیاد ثروت، سکه را بر آینه می‌گذارند.

پیشینه

سفره هفت سین در زیر آب‌های خلیج فارس- نوروز 1384

سفره هفت سین در ایستگاه راه آهن تهران - نوروز 1390

بنا بر اطلاعات دانشنامه? ایرانیکا تاریخچه? این رسم بسیار کهن است و به پادشاهی جمشید پادشاه اسطوره‌ای ایرانی‌ها می‌رسد در یک دوبیتی که به طور واضحی معاصر است ریشه این سنت را از زمان کیانیان و در اصل به صورت هفت شین بیان می‌کند («روز نوروز در زمان کیان/می‌نهادند مردم ایران/شهد و شیر و شراب و شکر ناب/شمع و شمشاد و شایه اندر خوان»). ایده? «هفت شین» توسط بعضی ایرانیان پشتیبانی می‌شود که از جمله می‌گویند شراب به دلیل باورهای اسلامی‌تر، جایش را به سرکه داده است و هفت شین به هفت سین تبدیل شده است. این نظریه به دلیل این که نام اجزا را به عربی می‌آورد و از اجزای ویژه‌ای چون سمنو نام نمی‌برد رد شده است. در بعضی ریشه‌یابی‌های دیگر، هفت سین را به هفت «سینی» ربط داده‌اند، یا اصلش را «هفت میم» دانسته‌اند، یا آن را از ریشه? «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی نامیده‌اند که این ریشه یابی نیز از سوی محققین جدی گرفته نمی‌شود.

هاینریش بروگش که در 1860 میلادی از تهران بازدید کرده است، می‌نویسد که ایرانیان برای نوروز گلهایی می‌کاشتند که نامشان با سین آغاز می‌شده است.

عناصر سفره? نوروزی را می‌توان به سنت‌ها و باورهای ایرانی متصل کرد. امشاسپندان و نمادهایشان در این سفره حضور دارند (شیر به نشانه? وهومن، سپند و بیدمشک به نشانه? سپندارمذ، ظرف آب و سمنو به نشانه? آناهیتا، و...). مثلاً سمنو را که تقویت کننده? قوای جنسی شمرده می‌شده که باید نشانه? آناهیتا دانست، دیگر این که در آیین نوروزی امپراطوری ساسانی، عدد «هفت» اهمیت داشته است. مثلاً در کتاب المحاسن و الاضداد (به عربی، منسوب به جاحظ)، آمده است که امپراطوری ساسانی در نوروز هفت دانه را بر هفت ستون می‌کاشتند یا نانی می‌پختند از هفت غله? مختلف. و «هفت سین» راباید پدیده? پیوسته‌ای بازمانده از دوران پیش از اسلام دانست.

در مجموع، عناصر سفره? نوروزی باستانی و معنادار هستند و ریشه در سنت‌های ایرانی دارند،.

نگارخانه

منابع

• مدخل هفت‌سین در دانشنامه? ایرانیکا، به قلم علیرضا شاپور شهبازی
• سفره‌های سنتی ایرانی
• هفت سین ایرانی؛ سفره‌ای به گستردگی تمام جهان