ولادت امام علی بن موسی
تاریخ نگاران و محققان مسلمان در تعیین زمان ولادت آن امام همام، گوناگون سخن گفته اند. مورخان و محدثان مشهور تولد آن حضرت را به روز پنجشنبه یا جمعه 11 ذیقعده سال 148 هـ ق نگاشته اند. [1] بر این اساس، سال ولادت آن گرامی همزمان با سال شهادت جد بزرگوارش امام صادق علیه السلام بوده است.
برخی دیگر ولادت امام رضا علیه السلام را از حوادث سال 153 هـ ق دانسته اند.[2] شیخ صدوق از غیاث بن اسید آورده است:
«گروهی بر این عقیده اند که امام رضا علیه السلام در مدینه زاده شد، روز پنج شنبه یازدهم ربیع الاول، سالی 153 هـ ق پس ازگذشت پنج سال از وفات امام جعفرصادق علیه السلام.»[3] .
علاوه بر این دو نظر، سخنان مختلف دیگری نیز درباره ی تاریخ ولادت حضرت رضا علیه السلام نقل شده است [4] که به دلیل ضعیف بودن از یادکرد آنها چشم می پوشیم.
ادامه متن در
ولادت امام علی بن موسی
تاریخ نگاران و محققان مسلمان در تعیین زمان ولادت آن امام همام، گوناگون سخن گفته اند. مورخان و محدثان مشهور تولد آن حضرت را به روز پنجشنبه یا جمعه 11 ذیقعده سال 148 هـ ق نگاشته اند. [1] بر این اساس، سال ولادت آن گرامی همزمان با سال شهادت جد بزرگوارش امام صادق علیه السلام بوده است.
برخی دیگر ولادت امام رضا علیه السلام را از حوادث سال 153 هـ ق دانسته اند.[2] شیخ صدوق از غیاث بن اسید آورده است:
«گروهی بر این عقیده اند که امام رضا علیه السلام در مدینه زاده شد، روز پنج شنبه یازدهم ربیع الاول، سالی 153 هـ ق پس ازگذشت پنج سال از وفات امام جعفرصادق علیه السلام.»[3] .
علاوه بر این دو نظر، سخنان مختلف دیگری نیز درباره ی تاریخ ولادت حضرت رضا علیه السلام نقل شده است [4] که به دلیل ضعیف بودن از یادکرد آنها چشم می پوشیم.
نام، لقب و کنیه امام
نام شریف وی، علی، لقب مشهورش، رضا وکنیه ی معروفش، ابوالحسن است.[5] برای امام رضا علیه السلام لقبها وکنیه های دیگری نیز نقل کرده اند. علامه مجلسی می نویسد:
«کنیه حضرت در میان مردم، ابوالحسن و در میان خواص، ابوعلی بوده است.»[6] .
محمد بن جریر طبری می نویسد:
«کنیه ی خاص حضرت، ابومحمد بوده است.»[7] .
درباره القاب امام علیه السلام، محدثان و مورخان، القاب ذیل را یاد کرده اند:
«سراج الله، نور الهدی، قره عین المؤمنین، مکیده الملحدین، کافی الخلق، الرضی، الرضا، رب التدبیر، الفاضل، الصابر، الوفی، الصدیق.»[8] .
و برخی القاب زیر را آورده اند:
«الولی، وافی، زکی، سلطان الانس و الجن، ضامن الامه، الداعی الی الله، زین المؤمنین، غریب الغرباء، معین الضعفاء، الراضی الی الله، الراضی بالقدر و القضاء، شمس الشموس، انیس النفوس، غیظ الملحدین.»[9] .
چگونکی نامگذاری امام به لقب «رضا»
نامها، لقبها وکنیه های امامان علیه السلام هر یک گویای پیام خاصی هستند و القاب امام رضا علیه السلام نیز این گونه است. البته بررسی وجه تسمیه و علت نامگذاری ها در این مجال نمی گنجد، ولی این دقت در مورد لقب خاص حضرت، یعنی رضا علیه السلام ضرورت دارد، زیرا برخی از مورخان این لقب را گزیده ی مأمون، برای آن امام می دانند و معتقدند در پی پذیرش ولایتعهدی، امام رضا علیه السلام از سوی مأمون به این لقب، ملقب شده است! ابن جریر طبری ضمن نقل حوادث سال 201هـ. ق چنین می نویسد:
«در این سال مأمون، علی بن موسی بن جعفرعلیه السلام را ولیعهد و خلیفه بعد از خود قرار داد و او را، الرضی من آل محمد علیه السلام نامید.» [10] .
نظیر این عبارت، از ابن کثیر[11] و نیز ابن اثیر [12] وارد شده است. ابن خلدون به همین مطلب اشاره کرده ولی به جای «الرضی من آل محمد صلی الله علیه و آله»، «الرضا من آل محمد صلی الله علیه و آله» آورده است.[13] .
نقد و بررسی
هر چند زمینه های سیاسی و اجتماعی برای تحلیل یادشده همواره وجود داشته است، اما دلایل چندی وجود دارد که می نمایاند نامگذاری و تعیین لقب برای امام، موضوعی فراتر از این تحلیلها بوده است. این دلایل به دو دسته تقسیم می شوند:
1- دلایلی که تنها از دیدگاه شیعه و معتقدان به ولایت اهل بیت علیهم السلام قابل تبیین است وآن این که نامها و لقبهای اهل بیت علیهم السلام از قبل به وسیله پیامبر صلی الله علیه وآله و چه بسا از طریق فرشته ی وحی تعیین شده اند، چنان که پیامبر صلی الله علیه و آله در تعیین نام حسن علیه السلام و
حسین علیه السلام فرمود:
ما کنت لأسبق ربی باسمه.[14] .
در انتخاب نام، بر پروردگار پیشی نخواهم جست.
2- دلایلی که با هردیدگاه و عقیده ای ثمربخش و قانع کننده است، عبارت است از روایاتی که از امامان پیشین صادر شده و درآنها به لقب «رضا» تصریح شده است.
تبار والای امام
پدر بزرگوار حضرت رضا علیه السلام، امام موسی بن جعفرعلیه السلام، هفتمین امام شیعه است و مادر بزرگوارش، بانوی مکرمه ای است که با نامهایی چون: تکتم، نجمه، سمان، خیزران، سکن، نجیه و طاهره از وی یاد شده، ولی مشهورترین آنها، تکتم است. از نشانه ها چنین استفاده می شود که وقتی این بانوی ارجمند به خانه امام موسی بن جعفرعلیه السلام درآمد، به این نام خوانده شد و پس از ولادت امام رضا علیه السلام طاهره نام گرفت.[16] او زنی عفیف[15] و خردمند بوده و از شرافتمندان عجم به شمار می رفته است.[17] .
همسر امام
امام رضا علیه السلام دارای کنیزانی چند بوده است. از جمله کنیزان حضرت، سبیکه مادر امام جواد علیه السلام می باشدکه پیامبر صلی الله علیه وآله از این بانوی مکرمه به نیکی یاد کرده است،[18] ولی به عنوان همسر، مورخان تنها از «ام حبیبه» یاد کرده اند و اگر در برخی عبارات تاریخی آمده است که حضرت دو همسر دائم داشته اند،[19] از هویت همسر دوم اطلاعی دردست نیست. ام حبیبه نیز در جریان ولایتعهدی به همسری امام علیه السلام درآمد. مأمون، با انگیزه ی خاص سیاسی، دخترش، ام حبیبه را به ازدواج امام علیه السلام در آورد، در حالی که دختر دیگرش ام الفضل را نیز بعدها به همسری امام جواد علیه السلام داد. شایان یادآوری است که ام حبیبه، به خانه امام رضا علیه السلام راه نیافت و شواهد تاریخی نیز حکایت ازآن داردکه ام حبیبه همچنان دوشیزه باقی ماند.[20] .
